Kamerbrief over bouwplicht

Van Veldhoven gaf de Tweede Kamer een reactie op een eerder aangenomen motie waarin de regering wordt verzocht om te onderzoeken hoe grondeigenaren gedwongen kunnen worden om tot bouwen over te gaan (bouwplicht). Hiermee zouden gemeenten grondspeculatie en het laten braak liggen van voor bouw beschikbare gronden kunnen tegengaan.

Belangrijkste conclusies in het rapport

Het rapport stelt dat een bouwplicht voor woningen een ernstige inmenging op het eigendomsrecht vormt. Deze bouwplicht legt de eigenaar een vergaande actieve verplichting op en vormt daarmee een grotere inbreuk op het eigendomsrecht dan onteigening. Onder het geldend recht bestaat geen wettelijke bouwplicht. De onderzoekers wijzen erop dat oplegging van een bouwplicht niet zomaar in overeenstemming zal zijn met artikel 1 van het Eerste Protocol bij het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden. Dit zal van geval tot geval beoordeeld moeten worden. Een algemene bouwplicht in de (Omgevings)wet of omgevingsplan wordt riskant geacht.
Tot slot wordt gesteld dat uit jurisprudentie valt af te leiden dat het discutabel zal zijn of een bouwplicht voor woningen in een specifiek geval voldoet aan de eisen uit artikel 1 van het Eerste Protocol.

Inbreuk op het eigendomsrecht

Het opleggen van een bouwplicht voor woningen maakt een grote inbreuk op het eigendomsrecht. Niet alleen worden de gebruiksmogelijkheden van de betreffende gronden van een eigenaar zeer ingeperkt, maar ook wordt aan een eigenaar een vergaande actieve verplichting opgelegd om op gronden woningbouw te realiseren. Hierbij kan gedacht worden aan het verkrijgen van de benodigde vergunningen en andere toestemmingen, het sluiten van overeenkomsten en aangaan van privaatrechtelijke verplichtingen met ontwikkelaars, bouwbedrijven, kopers etc. alsmede het bouwrijp maken van gronden en het laten bouwen van woningen. Een dergelijke bouwplicht heeft daarnaast aanzienlijke financiële gevolgen voor de eigenaar, aangezien hij niet alleen de bouw van woningen zal moeten financieren maar mogelijk ook bestaande activiteiten op zijn gronden zal moeten staken. Ook zal hij risico dragen voor de uitvoering van de bouwplicht en de gevolgen daarvan alsmede een mogelijk exploitatietekort.

Huidige recht

Onder het huidig recht bestaat geen wettelijke bouwplicht en kan een eigenaar niet worden gedwongen over te gaan tot woningbouw. Een bestemmingsplan kan wel ontwikkelingen mogelijk maken of verbieden, maar geen geboden bevatten (zogenaamde toelatingsplanologie). In een bestemmingsplan kan niet worden geregeld dat een eigenaar verplicht is een bestemming, zoals wonen, te verwezenlijken. Evenmin kan een bestemmingsplan regels bevatten op grond waarvan een eigenaar (of grondgebruiker) gedwongen kan worden om een bestaande toestand of een bestaand gebruik te wijzigen.

Omgevingsvergunning

Verder bestaat voor een eigenaar geen verplichting om een omgevingsvergunning voor bouwen aan te vragen noch een verleende omgevingsvergunning voor bouwen te benutten als hij niet wenst over te gaan tot het bouwen. Wel bestaat de mogelijkheid om de omgevingsvergunning voor bouwen in te trekken als deze na tenminste 26 weken niet wordt benut.

Indirecte bouwplicht

Een en ander laat onverlet dat overheden (privaatrechtelijk) in overeenkomsten met ontwikkelende partijen een bouwplicht – al dan niet met boetebeding - kunnen afspreken, bijvoorbeeld bij samenwerkingsovereenkomsten of bij de verkoop van grond of uitgifte in erfpacht. Mocht een partij deze afspraken niet nakomen, niet tot bouw overgaan dan staat de weg naar de civiele rechter open.

Omgevingswet

Anders dan in een bestemmingsplan, biedt een omgevingsplan wel de mogelijkheid om op grond van de Omgevingswet onvoorwaardelijke verplichtingen of gebodsbepalingen op te nemen. Hier moet vooral worden gedacht aan (ondersteunende) verplichtingen c.q. geboden, zoals de verplichting voor de huiseigenaar om een alternatieve wijze van afvoer van afvalwater, realiseren van parkeerplaatsen te realiseren, of de aanleg van een tijdelijke bouwweg waar andere bouwers van afhankelijk zijn. Gelet echter op het proportionaliteits- en evenredigheidsbeginsel zal in verreweg de meeste gevallen een veel verstrekkender plicht om woningen te bouwen, niet voldoen aan de eisen uit artikel 1 van het Eerste Protocol en daarmee dus ook onder de Omgevingswet niet mogelijk zijn.

Bron: Rijksoverheid